OBDAM – Er zijn maar weinig mensen die voor hun plezier midden in de nacht opstaan, maar afgelopen nacht waren er talloze nachtbrakers die er geen spijt van hadden.

Daaronder ook mensen die beroepsmatig vroeg op moeten staan, bijvoorbeeld krantenbezorgers. De maan kleurde namelijk koperrood door een zeldzame volledige maansverduistering en was groter dan normaal, omdat hij erg dicht bij de aarde stond. Doordat er weinig bewolking was, liet de zogenoemde bloedmaan zich in een groot deel van het land goed zien. Dat kwam nu goed uit, want er was een technische storing in de drukpers van het NHD in Alkmaar en konden zij even extra genieten van het bijzondere natuurverschijnsel.

Wat is een maansverduistering?

Een maansverduistering doet zich voor wanneer de zon, de aarde en de maan op één lijn staan (met de aarde in het midden). Normaal weerkaatst de maan het licht van de zon naar de aarde, maar tijdens een maansverduistering staat de aarde in de weg en ontvangt de maan geen zonlicht: de maan bevindt zich in de schaduw van de aarde en wordt dus donker.

Tijdens een maansverduistering wordt de maan nooit helemaal donker. Een geringe hoeveelheid zonlicht bereikt door de aardatmosfeer nog de maan. Door Rayleighverstrooiing in de aardatmosfeer krijgt dit licht een rode kleur, net als de zon en de maan als die laag aan de horizon staan. Hierdoor ziet de maan tijdens een maansverduistering wat roodachtig. Dit is alleen tijdens een totale maansverduistering waar te nemen, omdat bij een gedeeltelijke maansverduistering het verlichte deel van de maan de hemel nog te veel verlicht.

Een penumbrale maansverduistering doet zich voor wanneer de maan door de bijschaduw van de aarde trekt (het met grijs aangegeven deel van de aardeschaduw in het diagram onderaan deze pagina) en niet door de kernschaduw. In dat geval is de volle maan wat minder helder. Een totale maansverduistering doet zich voor wanneer de maan wel door de kernschaduw (umbra) van de aarde trekt; als slechts een gedeelte van de maan door de umbra gaat, is er sprake van een gedeeltelijke maansverduistering.

Maansverduisteringen doen zich alleen voor tijdens volle maan, wanneer de maan tegenover de zon staat. Er doet zich echter niet tijdens elke volle maan een verduistering voor, doordat de baan van de maan ongeveer 5,1° helt ten opzichte van de ecliptica (het vlak waarin de aarde rond de zon draait). Hierdoor kan een maansverduistering alleen optreden als de maan zich in een knoop bevindt, één van de twee punten waar het baanvlak de ecliptica snijdt. Meestal beweegt de maanbaan boven de schaduwkegel van de aarde langs, of er onderdoor.

In tegenstelling tot zonsverduisteringen, die in een klein gebied van de aarde te zien zijn, zijn maansverduisteringen waarneembaar vanaf elke plek waarvan men de maan kan waarnemen. Bij volle maan is dit op aarde dus vrijwel overal waar het nacht is. De dagzijde van de aarde zal de verduisterde maan niet zien.

Tijdens een maansverduistering op aarde doet zich op de maan een zonsverduistering voor: de aarde staat voor de zon. Dit verschijnsel is nog nooit door mensen waargenomen. Wel heeft Surveyor 3 foto’s gemaakt van de verduistering van 24 april 1967. Men neemt aan dat tijdens de verduistering de zwarte schijf van de aarde zichtbaar is omringd door een felle oranjerode cirkel, doordat men het licht ziet dat door de aardatmosfeer afgebogen wordt. Dit is door waarneming bevestigd door het Japanse ruimtevaartuig SELENE, dat op 9 februari 2009 de door de aarde verduisterde zon filmde vanuit een baan om de maan.^[1]

De Oude Grieken concludeerden dat de aarde een bol was omdat tijdens maansverduisteringen de rand van de schaduw altijd rond was.

Toekomstige maansverduisteringen[bewerken]

Tussen 2001 en 2050 vinden 116 maansverduisteringen plaats (gemiddeld 2,32 per jaar), voor bijna de helft van dezeeclipsen (57) is ten minste het maximum in de Benelux zichtbaar (gemiddeld 1,14 per jaar).^[2] De eerstvolgende maansverduistering die vanuit deze streken goed te zien was, was de totale maansverduistering van 28 september 2015. Op 4 april 2015 vond een totale maaneclips plaats, die vanuit de Benelux onzichtbaar was. De laatste maansverduistering die ten minste voor een deel zichtbaar was daarvoor, vond plaats in de nacht van 18 op 19 oktober 2013. Dit was een gedeeltelijke maansverduistering in de bijschaduw, de minst spectaculaire variant.^[2][3]

Totale maansverduistering van 28 september 2015[bewerken]

De totale maansverduistering van 28 september 2015 was de eerste totale maaneclips sinds 2011 die goed zichtbaar is in de Benelux, en de eerste sinds 2008 die – bij helder weer – volledig zichtbaar zal zijn. De eclips begon om 2:11 uur MEZT en stond bij het maximum, om 4:48 uur, op een hoogte van circa 24° (in Utrecht). De verduistering eindigt om 7:24 uur. De maan bewoog zuidelijk langs het centrum van de aardschaduw. De totaliteit duurde bijna 73 minuten en tijdens het maximum stond de maan 20,3 boogminuten van het schaduwcentrum af. De grootte van de eclips bedroeg 1,28, een donkere verduistering.^[4]

Het kaartje hiernaast toont de beweging van de maan door de aardschaduw tijdens de eclips. Het kaartje gebruikt de azimutale projectie en is geldig voor de Benelux. De labels 1-7 zijn: 1: begin eclips (2:11 uur); 2: in kernschaduw (3:07); 3: begin totaliteit (4:11); 4: maximum: (4:48); 5: einde totaliteit (5:24); 6: uit kernschaduw (6:28); 7: einde eclips (7:25 uur).^[4]